Divriği Tevrüzlü Konağı (Yıldız Köşkü)

Tevrüzlüoğulları adıyla tanınan tüccar bir ailenin sahip olduğu bir dizi evden oluşmaktadır. İçlerinde en önemlisi Şevket Efendi’nin evidir. Evin birinci katı üstünde sekizgen bir planda bağdadi tarzında inşa edilen alınlıklı saçaklı yıldız köşkü oldukça ünlüdür. 20. yüzyıl başlarında, yerli ustalardan Ömer Usta tarafından yapılan evin bazı bölümleri daha eski yıllardan kalmadır. Zaman içinde satılarak, el değiştiren bu evlerde telafisi mümkün olmayan onarımlar yapılmış, bunlar yapının görünüşünü ve özelliklerini büyük ölçüde bozmuştur. Esas inceleme yapılan Şevket Efendinin evi ise günümüzde Divriği Kaymakamlığınca restore ettirilmektedir.

Tümüyle iki katlı olarak inşa edilen evin zemin katı yer yer çamur harç ve ahşap hatıllı taş duvar, yer yer de enli kerpiçle hımış tarzındadır. Üst katlar ise hımış tarzında ahşap çatkı arası kerpiç dolgu sistemiyle yapılmıştır. Kiremit çatılı, alınlıklı geniş ve süslemeli saçaklıdır.

Haremlik ve selamlık ayrımının görüldüğü evde kanatlı bir sokak kapısı ile avluya girilmektedir. Zemini serbest düzende taş kaplı olan avlu içinden, bahçeden yola uzanan bir su arkı geçmektedir. Avlunun doğusunda içeri ocaklık girişi, batısında ahır ve at örtmesinin girişi, güneyinde ise ayaza geçişi sağlayan orta kanatlı ile üst kat divanhaneye çıkan iki adet merdiven yer almaktadır. Avlunun batısında evin selamlık
kısmı, doğusunda ise harem kısmı konumlanmıştır. Selamlık dairesinin zemin katında at örtmesi, ahır, samanlık, kiler gibi mekanlar bulunmaktadır. Tek kollu ahşap bir merdivenle çıkılan üst katta ise,

divanhanenin batısından girilen, küçük bir sofaya ulaşılmaktadır. Bu sofanın kuzeyinde avluya ve yola cepheli yaz odası, güneyinde ayaza cepheli kış odası ve doğusunda da pencereleri divanhaneye açılan küçük bir oda vardır. Avlunun doğusunda yer alan harem dairesinin zemin katında ise ocaklık (mutfak),
toyhane ve örtme yer almaktadır. Avlunun doğusunda ki kapıdan ocaklığa girilmekte, buradan da toyhaneye geçilmektedir. Toyhaneye ayazdan geçilerek örtmeden de ulaşılmaktadır. Toyhanenin güney duvarı önünde yer alan örtme zeminden iki basamak yükseltilmiş olup kuzey ve doğu tarafına L şeklinde ahşap sedir yerleştirilmiştir. Örtmenin batısından girilen aralıktan toyhaneye ve evin üst katlarına ulaşılmaktadır.

Toyhane geleneksel Divriği evlerinde görülen mimari öğeleri ve plan özelliklerini taşımaktadır. Toyhane aralığından çıkılan ara katta bir kışodası ile birinci katta da uzun L biçimli bir sofanın iki tarafında sıralanmış yazlık kışlık odalar bulunmaktadır. Sofanın kuzeyinde yer alan merdivenle çatı arasına yerleştirilmiş Yıldız Köşküne çıkılmaktadır. Divriği’nin hemen hemen her noktasından görülebilen sekizgen planlı köşk bağdadi tarzında inşa edilmiş olup alınlıklı saçaklı çatısı ile dikkat çekicidir. Evin hemen hemen tüm mekanlarında ahşap işlemeli tavan bulunmaktadır. Evin bir bölümünün halen kirada olması ve mekanların açık-kapalı oluşuna göre sadece üç adet tavan incelenebilmiştir. Bunlar selamlık bölümünde yazodası tavanı ile harem bölümünde toyhane ve ara katta yer alan kış odası tavanlarıdır.

Tevrüzlü Konağı Selamlık Bölümü Yazodası Tavanı

Yazodası selamlık bölümü üst katında yer almakta olup kuzey-güney doğrultusunda konumlanmıştır. Kuzey cephesi sokağa, doğu cephesi ise avluya yönlendirilmiştir. Oda, kuzey cephede zemin kat duvarlarının bitiminde yer alan, bağdadi tekniğinde yapılmış içbükey bir çıkma ile sokağa doğru taşırılarak genişletilmiştir. 421 x 811 cm ölçülerindeki yazodası kuzey cephede üç adet boy pencere ve bir adet tepe penceresi, doğu cephede dört adet boy pencere, batı ve güney cephelerde de birer adet boy pencere olmak üzere toplam dokuz adet boy pencere ve bir adet tepe penceresi ile aydınlatılmıştır.

Yazodası, aşağıseki ve kilimüstü olarak adlandırılan iki bölümden oluşmaktadır. Girişin hemen önünde yer alan aşağı sekinin zemini sal taşı döşelidir ve tavanı düz çıtalıdır. Bu bölümde, güney duvarında bulunan giriş kapısının batısında alçıdan bir çiçeklik, batı duvarında da güney duvarına bitişik olarak yerleştirilmiş ahşap bir dolap içinde yunmalık bulunmaktadır. Aşağısekiden bir basamakla kilimüstü denilen asıl odaya
çıkılmaktadır. Kilimüstünün zemini ise ahşap kaplamadır. Burada kuzey ve batı duvarı boyunca pencere önlerinde L biçiminde sabit ahşap sedir yerleştirilmiştir.

Tavan, mekan içinde olduğu gibi iki bölümden oluşmaktadır. Aşağıseki ve kilimüstü tavanları yüzeyi bezemeli bir kiriş ile birbirinden ayrılmaktadır. Aşağı seki tavanı çıtalarla altıgen ve üçgen geometrik şekiller oluşturularak bezenmiştir. Kilim üstü tavanı ise iki kademeli ve dört kuşaklı olarak planlanmıştır. Duvardan tavana geçiş bağdadilerle sağlanmıştır. Tavanda aynı düzlemde yer alan üç bezeme kuşağından sonra çökertme yapılmıştır. Çökertmeden sonra dördüncü bir bezeme kuşağı ile çevrelenen iç tavanda köşeler pahlanarak üçgen köşelikler elde edilmiş ve içleri bitkisel ögelerle bezenmiştir. Tavan merkezinde küçük bir göbek yer almaktadır. Göbek ve köşelikler dışında kalan tüm iç tavan yüzeyi tutmaçlı olarak tezyin edilmiştir. Tavan sonradan yağlı boya ile boyanmış olduğundan ahşap elemanların orijinal rengi ve kalem işi süslemeli olup olmadıkları bilinmemektedir. Tavan bezemesinin oluşumunda ahşabın yanı sıra az miktarda da renkli kumaş kullanılmıştır. Ayrıca metot olarak ahşap yüzeylerde oyma, çakma ve kazıma teknikleri kumaş kısımlarda ise yüzeysel döşeme tekniği uygulanmıştır.

Tavan, duvarla bağdadinin birleştiği noktada yer alan, duvar yüzeyine paralel çakılmış yaklaşık 10 cm yüksekliğindeki ahşap pervazla kuşatılmıştır.Pervaz yüzeyi baklava dilimi şeklindeki geometrik elemanların birbirini takip eder biçimde çakılmasıyla süslenmiştir. Pervazın üzerinden başlayan, oldukça yüksek tutulmuş, bağdadi tekniğindeki içbükey alçı kuşakla duvardan tavana geçiş sağlanmaktadır. Bağdadi ile ahşap tavanın birleşiminde bulunan silmeli bir çıta tavanı çepeçevre dolaşmaktadır. Bu çıtadan itibaren tavan merkezine doğru birinci ve üçüncü kuşağın yüzeyi, hiçbir bezeme yapılmaksızın sade bırakılmıştır. İkinci kuşak yüzeyinde, dilimli küçük bir kartuşun iki ucuna üçgen biçimli mekik bezemesinin işlendiği görülür. Mekiklerin ucu üç dilimli küçük palmetlerle sonlandırılmıştır. Bu kompozisyon tavanın uzun kenarlarında dört, kısa kenarlarında ise üç defa tekrarlanmak suretiyle, ikinci kuşak yüzeyi tezyin edilmiştir. Kuşaklar, aralarında yer alan 3.5 cm genişliğinde, yüzeyi silmeli çıtalarla birbirlerinden ayrılmışlardır. Tavanda, kenarlardan merkeze doğru birinci ikinci ve üçüncü kuşaklar aynı düzlemde yer almaktadır. Üçüncü kuşaktan sonra yüzeyi bezemesiz, içbükey bir kuşakla tavan yaklaşık 8 cm çökertilerek kademe yapılmıştır. Çökertme yapıldıktan sonra ortada kalan iç tavan yüzeyi dördüncü bir bezeme kuşağı ile çevrelenmektedir. Dördüncü kuşak yüzeyinde, tavanın uzun kenarlarında sekiz, kısa kenarlarında ise dört defa tekrarlanan içleri bitkisel bezemeli kartuşlar dikkati çekmektedir. Kartuş yüzeyleri, çanak yaprakları yanlara doğru açılmış, düz ve ters olarak yerleştirilmiş beş dilimli palmetlerle süslenmiştir. Kartuşların uçları ise ok ucuna benzer biçimde üç dilimli palmetlerle sonlandırılmıştır.

Dördüncü bezeme kuşağı ile çevrelenen iç tavan yüzeyi, düz ver ters biçimde C kıvrımı oluşturacak şekilde düzenlenmiş çıtaların meydana getirdiği küçük kartuşlarla bölümlendirilmiştir. Göbek tavanın merkezinde yer almakta olup daire formundadır ve yüzeyine bitkisel tezyinat yapılmıştır. Göbek zemini süsleme elemanlarının arkasına fon oluşturacak şekilde yeşil bir kumaşla yüzeysel döşeme tekniğinde kaplanmıştır. Göbek süslemesinde kumaş yüzey üzerine çarkıfelek biçiminde dizilmiş akantüs yaprakları görülür. Yaprak demetlerinin aralarına altı yapraklı çiçek bezemesi çakılmıştır. Dışbükey olarak dilimlendirilmiş yüzeyi oyulu ahşap parçalar göbeği daire formunda çerçevelemektedir.

İç tavanın köşeleri de çıtalarla pahlanarak üçgen köşelikler oluşturulmuştur. Köşeliklerin içerisine, üzerine oyma tekniğinde bitkisel bezemeler yapılmış tek parça üçgen panolar yerleştirilmiş olup çapraz köşeliklerde birbirinin aynı motifler tekrarlanmıştır. Motifler üçgen pano üzerinde kabartma olarak kalacak şekilde etrafları boşaltılmıştır. Kuzeydoğu ve güneybatı köşelerde, üçgen yüzeyin merkezinde kenarları volütlenmiş ters bir lotus oluşturan kenger yaprakları görülür. Dik köşe beş dilimli palmet motifi ile
bezenmiştir. Kuzeybatı ve güneydoğu köşelerde, üçgen yüzey dikey eksene ters olarak yerleştirilen yedi dilimli palmet motifi ve bunu yanlardan kuşatan kenger yapraklarıyla bezenmiştir. Kenger yapraklarının üst kısmı uçları düğmelenmiş bir C kıvrımı ile tamamlanmıştır.

Girişte yer alan aşağıseki tavanı işlevine uygun biçimde daha sade planlanmıştır. İçbükey bağdadi kuşaktan sonra tavan yüzeyinde silmeli çıtalar ile altıgen ve üçgen şekiller oluşturularak geometrik bir tezyinat yapılmıştır. Yazodasında aşağıseki ve kilimüstü bölümlerinin tavan yüzeyinde de ayrılmasını sağlayan ahşap kiriş alnına da bezeme yapılmıştır. Kirişin iki ucunda yer alan, zemini yüzeysel döşeme tekniğinde kırmızı renkte kumaşla kaplanmış içbükey konsollarla duvardan kirişe geçiş sağlanmıştır. Kiriş yüzeyinde konsolların bitiminde bulunan lale biçiminde ahşap elemanlar dikkati çekmektedir. Lale motiflerinin arasına da yarım daire kesitli ve yüzeyi paralelkenar şeklinde oyulmuş bir kaval silme kiriş yüzeyini ortalayacak biçimde yerleştirilmiştir. Bu kaval silmenin içi yine yüzeysel döşeme tekniği kullanılarak kırmızı renkli kumaşla kaplanmış olup, silme yüzeyindeki boşluklardan kumaş renginin görünmesiyle tavana
canlılık kazandırılmıştır.

Tevrüzlü Konağı Harem Bölümü Toyhane Tavanı
Toyhane, Tevrüzlü Konağı’nın harem (içeri daire) kısmında, zemin katta yer almaktadır. Geleneksel Divriği evlerinde görülen mimari öğeleri içermekte ve bu evlerin plan özelliklerini taşımaktadır. Doğu-batı doğrultusunda konumlanan 605 x 692 cm ebatlarındaki mekan güney duvarının doğu duvarına yakın kısmında yer alan üç adet boy pencere ve doğu duvarında yer alan üç adet mazgal şeklinde tepe penceresi ile aydınlatılmıştır. Aşağıseki, kilimüstü ve kürsübaşı olarak adlandırılan üç bölümden
oluşan toyhanenin her bölümü işlevine göre inşaat ve süsleme özellikleri göstermektedir.

Girişin hemen önünde yer alan aşağıseki çoğu evde en küçük bölüm olmasına rağmen Tevrüzlü konağında oldukça geniş tutulmuş olup kürsübaşından daha büyüktür. Zemini sal taşı döşeli ve tavanı düz çıtalıdır. Aşağı sekiden iki basamakla kilim üstü denilen asıl odaya çıkılmaktadır. Kilim üstü, toyhanenin kuzey tarafında boydan boya devam eden bir bölümdür. Bu bölümde kuzey duvarının tamamına gömme yüklük yapılmıştır. Ayrıca doğu duvarında da alçıdan malakari tekniğinde işlenmiş bir niş bulunmaktadır. Kilim üstünün tavanı, kürsü başı tavanına göre daha sade biçimde tezyin edilmiştir.

Kürsübaşı kısmına ise kilimüstünden bir basamakla çıkılmaktadır. Kilimüstü ve kürsübaşı bölümlerinde toprak olan zemine sonradan beton dökülmüş ve kürsü kaldırılmıştır. Bu üç bölüm zeminde kot farkları, tavanda ise tezyinatlı kirişler ve bezeme özellikleri ile birbirinden ayrılmaktadır. Ayrıca kirişleri taşıyan cumbalı dikmeler ve dikme aralarında yer alan ahşap korkuluklar da bu ayrımı belirginleştirmektedir.
Toyhanenin zengin bir süsleme programı yansıtan tavanının, özellikle kürsübaşında yer alan bölümü diğer bölümlerden farklı olarak çok ince bir işçilik göstermektedir. Kürsübaşının kare tavanı tek kuşaklı ve tüm yüzeyi kapsayan göbekli bir tezyinata sahiptir. Tavan bezemesinin oluşumunda ahşapla birlikte renkli kumaşlar, özel başlı çiviler ve boya kullanılmıştır. Ayrıca metot olarak ahşap kısımlarda oyma, çakma, kazıma, ajur teknikleriyle birlikte çivili tezyinat ve kumaşlarda da yüzeysel ve kabartmalı döşeme tekniklerinin uygulandığı görülmektedir.

Duvarın hemen bitiminde, kiriş hizasında devam eden ve duvar yüzeyine paralel çakılmış yaklaşık, 8 cm yüksekliğindeki ahşap pervaz tüm mekanı dolaşmaktadır. Yine bütün bölümlerde pervazın üzerinden başlayan, bağdadi tekniğindeki içbükey alçı kuşakla duvardan tavanlara geçiş sağlanmaktadır. Kare planlı kürsübaşı kısmında bağdadi geçişten sonra tek kuşakla tavan çevrelenmiştir. Bu kuşağın yüzeyi tüm kenarlarda altı defa tekrarlanan baklava dilimi şeklindeki geometrik motiflerle tezyin edilmiştir. Baklava dilimleri koyu kahve renginde boyanırken yüzeyleri daha küçük boyutlu baklava dilimleri ile süslenmiştir. Bu küçük baklavaların orta kısmına ise kabartmalı döşeme tekniği ile sarı, pembe ve yeşil renkte kumaşlar geçirilip içleri pamuk,…. vb. ile doldurularak ahşap çıta yüzeyinden taşan bir süsleme yapıldığı görülür. Baklavalı kuşağın her iki yanında kaval silmeli çıtalar tavanı çevrelemektedir. Ortadaki kare alanı göbek doldurmaktadır. Ahşap tavan göbeği 15 köşeli bir yıldız olarak tasarlanmış olup merkeze daha küçük, dışbükey bir göbek yerleştirilmiştir. İçteki göbek süslemesinde merkezden dışa doğru ışınsal biçimde dizilmiş akantüs yaprakları görülür. Yaprakların iç kısımda kalan uçları volütlenmiştir. Akantüs yaprakları göbek yüzeyine çakılırken yuvarlak ve iri başlı özel çiviler kullanılmıştır. Çakılırken yerleri özenle seçilen bu çivilerin de süslemeye dahil olması sağlanmıştır. Göbek çevresinde ise üç dilimli palmetlerin oluşturduğu çerçeve yer almaktadır. Ayrıca göbek zemini, süsleme ögelerinin arkasında fon oluşturur şekilde pembe renkte kumaşla yüzeyseldöşeme tekniğinde kaplanmıştır. Bu sayede akantüs yaprakları arasından görünen
kumaş parçalarının tavana canlılık kattığı dikkati çeker. Göbek çevresini kuşatan tavan yüzeyinde merkezden dışa doğru ışınsal çakılan baklava dilimi biçiminde elemanlarla oluşturulmuş geometrik bezeme yer almaktadır. Pembe renkte boyanmış olan baklava dilimlerinin yüzeyleri oval bir madalyonun iki ucuna işlenmiş birer palmetle süslenmiştir. Madalyonun orta kısmı ise yine pembe, sarı, yeşil renkte kumaşlar kabartmalı döşeme tekniğinde geçirilerek süslenmiştir. Baklava dilimleri üzerleri zikzak şeklinde çizgilerle hareketlendirilmiş çıtalarla çevrelenmiştir. Baklava dilimleri ile dış çerçeve arasında kalan üçgen yüzeyler birbiri ucuna eklenmiş, üç dilimli palmet biçiminde çıtalarla tezyin edilmiştir. Kenar çerçevesi ise beş dilimli palmet şeklinde biçimlenen çıtaların yan yana çakılmasıyla oluşturulmuştur.